آن‌چه در ادامه می‌خوانید، متن بیانیه بین‌المللی مدارس امن است که برای اولین‌بار در سال ۲۰۱۵ با تلاش دولت‌های نروژ و آرژانتین در اسلو و طی اولین کنفرانس بین‌المللی مدارس امن به منظور ایجاد توافقی سیاسی بین کشورهای عضو سازمان ملل تدوین و منتشر شده است. دولت‌های آرژانتین، اسپانیا و نیجریه به ترتیب در سال‌های ۲۰۱۷، ۲۰۱۹ و ۲۰۲۱ میزبان کنفرانس‌های بعدی حفاظت از مدارس امن بودند. تاکنون ۱۱۸ کشور از کشورهای عضو سازمان ملل این بیانیه را امضا کرده‌اند که نام جمهوری اسلامی در میان این کشورها دیده نمی‌شود. شما می‌توانید از طریق وبسایت «ائتلاف جهانی برای محافظت از آموزش در برابر حمله» به متن این اعلامیه و دستوالعمل‌های شش‌گانه آن در زبان‌های دیگر نیز دسترسی داشته باشید.
تاثیر درگیری‌های مسلحانه بر آموزش همراه با چالش‌های فوری و فوتی بشردوستانه، توسعه‌محور و اجتماعی گسترده‌تر از قبل است. در سرتاسر جهان، مدارس و دانشگاه‌ها بمباران، گلوله‌باران و سوزانده شده‌اند و کودکان، دانش‌آموزان، معلمان و دانشگاهیان کشته، معلول، ربوده یا خودسرانه بازداشت شده‌اند. امکانات آموزشی از سوی طرفین درگیری مسلحانه، مورد استفاده‌ی نظامی قرار گرفته‌اند؛ از جمله از آنها به عنوان پایگاه، پادگان یا مراکز بازداشت استفاده شده است. چنین اقداماتی دانش‌آموزان و کارکنان آموزش و پرورش را در معرض آسیب قرار می‌دهد، تعداد زیادی از کودکان و دانش‌آموزان را از حق آنها برای آموزش محروم می‌کند و بنابراین جوامع را از پایه‌هایی محروم می‌کند که قرار است بر اساس آن آینده خود را بسازند. در بسیاری از کشورها، درگیری‌های مسلحانه نه تنها در حال تخریب زیرساخت مدرسه‌ها است؛ بلکه امیدها و آرزوی‌های یک نسل کامل از کودکان را نابود می‌کنند.
حمله به آموزش شامل اقدامات خشونت‌آمیز علیه مراکز آموزشی، دانش‌آموزان و کارکنان بخش آموزش است.
حمله کردن و تهدید به حمله، می‌تواند آسیب بسیار شدید و طولانی‌مدت به انسان‌ها و جامعه‌ها وارد کند. ممکن است دسترسی به آموزش از دست برود؛ ممکن است مانع عملکرد امکانات آموزشی شود؛ یا پرسنل آموزشی و دانش‌آموزان از ترس امنیت خود از مکان‌های آموزشی دوری کنند.
حملات به مدارس و دانشگاه‌ها برای آن است که رواداری و دربرگیرندگی از بین برود؛ برای مثال تبعیض جنسیتی با جلوگیری از تحصیل دختران تشدید شود. حملات برای آن است که درگیری بین جوامعی خاص تداوم یابد؛ تنوع فرهنگی محدود شود؛ آزادی‌های آکادمیک از بین برود و همچنین افراد از حق گردهم آمدن و تشکیل انجمن‌های آموزشی محروم بمانند.
در مواردی که از اماکن آموزشی برای مقاصد نظامی استفاده می‌شود، خطر امکان استفاده از کودکان و به کارگرفتن آنان از سوی نیروهای نظامی افزایش می‌یابد؛ یا حتی ممکن است کودکان و جوانان در معرض سوء‌استفاده یا استثمار جنسی قرار گیرند. استفاده از اماکن آموزشی به صورت خاص احتمال حمله به مراکز آموزشی را افزایش می‌دهد.
در مقابل، آموزش می‌تواند به محافظت از کودکان و جوانان در برابر مرگ، آسیب و استثمار کمک کند. آموزش می‌تواند با ارائه دادن برنامه‌ای منظم و باثبات تاثیر روانی درگیری‌های مسلحانه را کاهش دهد و بسترساز ارتباط با سایر خدمات حیاتی باشد. نظام آموزشی «حساس به تعارض»، از مشارکت در تعارض‌ها اجتناب می‌ورزد و در پی مشارکت‌ورزی صلح‌آمیز خواهد بود. آموزش سنگ‌بنایی برای توسعه و بهره‌مندی کامل از حقوق و آزادی‌های بشری است. ما باید نهایت تلاش خود را به کار بریم تا اطمینان یابیم مکان‌های آموزشی مکان‌هایی امن باشند.
ما از ابتکارات یکایک کشورها برای ترویج و حمایت از حق آموزش و تسهیل ادامه‌ی تحصیل در شرایط درگیری مسلحانه استقبال می‌کنیم. تداوم فرآیند آموزش می‌تواند اطلاعاتی درباره سلامتی و حفظ جان افراد و همچنین توصیه‌هایی درباره خطرات خاص در جامعه‌هایی که با درگیری مسلحانه مواجه هستند، ارائه دهد.
ما از اقدام شورای امنیت سازمان ملل متحد درباره کودکان و درگیری‌های مسلحانه قدردانی می‌کنیم و اهمیت سازوکارهای نظارت و گزارش برای تخلفات شدید علیه کودکان در درگیری‌های مسلحانه را تایید می‌کنیم. ما بر اهمیت قطع‌نامه‌های ۱۹۹۸ (مصوب سال ۲۰۱۲) و ۲۱۴۳ (مصوب سال ۲۰۱۴) شورای امنیت تأکید می‌کنیم که از جمله، از همه طرف‌های درگیری مسلحانه می‌خواهد تا از اقداماتی که مانع دسترسی کودکان به آموزش می شود، خودداری کنند و کشورهای عضو را تشویق می‌کند تا تدابیری مشخص برای جلوگیری از استفاده از مدارس از سوی نیروهای مسلح و گروه‌های مسلح غیردولتی در نظر بگیرند که بر خلاف قوانین اجرایی بین‌المللی است.
ما از بسط و توسعه «دستورالعمل‌هایی برای محافظت مدرسه‌ها و دانشگاه‌ها از استفاده‌ی نظامی در زمان درگیری‌های مسلحانه» استقبال می‌کنیم. این دستورالعمل‌ها از نوع داوطلبانه هستند و از لحاظ حقوقی الزام‌آور نیستند، بنابراین قوانین بین‌المللی موجود را تحت تأثیر قرار نمی‌دهند. این دستورالعمل‌ها از اقدامات خوب موجود استفاده می‌کنند و هدف آنها، ارائه توصیه‌هایی است که تأثیر درگیری‌های مسلحانه بر آموزش را کاهش دهند. ما از تلاش‌ها برای انتشار این دستورالعمل‌ها و ترویج اجرای آن در میان نیروهای نظامی، گروه‌های شبه‌نظامی و سایر عوامل مرتبط استقبال می‌کنیم.
ما در هر شرایطی بر اهمیت احترام کامل به قوانین بین‌المللی قابل اجرا، از جمله لزوم رعایت تعهدات مربوطه برای پایان دادن به مصونیت قضایی تاکید می‌کنیم.
ما در حالی که حق آموزش و نقش آموزش در ارتقای تفاهم، رواداری و دوستی میان همه ملت‌ها را به رسمیت می‌شناسیم، بر تقویت راه‌های عملی حفظ جان شهروندان غیرنظامی، به‌ویژه کودکان و نوجوانان در درگیری‌های مسلحانه مصمم و به همکاری با یکدیگر به منظور داشتن مدارسی امن برای همه متعهد هستیم و به صورت رسمی این دستورالعمل‌ها را برای حفاظت از مدارس در برابر استفاده نظامی در طول درگیری‌های مسلحانه اعلام می‌داریم و این اقدامات را انجام خواهیم داد:
_ از دستورالعمل‌ها استفاده و تا جایی که امکان دارد و متناسب است، آنها را وارد سیاست‌گذاری‌های داخلی و چارچوب‌های عملیاتی کنیم.
_ تمام تلاش خود را در سطح ملی برای جمع‌آوری داده‌های مرتبط قابل اعتماد درباره حملات به مراکز آموزشی، قربانیان حملات و استفاده نظامی از مدارس و دانشگاه‌ها در جریان درگیری‌های مسلحانه به کار بریم؛ از جمله از سازوکارهای نظارتی و گزارش‌دهی موجود بهره ببریم تا جمع‌آوری داده‌ها تسهیل و مقدمات کمک کردن به قربانیان، بدون اعمال هیچ‌گونه تبعیضی فراهم شود.
_ اتهامات مربوط به نقض قوانین ملی و بین‌المللی قابل اجرا را بررسی کنیم و در صورت لزوم، مرتکبان را به طور مقتضی تحت پیگرد قانونی قرار دهیم.
_ رویکرد‌های آموزشی «حساس به تعارض» را در برنامه‌های توسعه‌محور و بشردوستانه بین‌المللی، و در صورت لزوم در سطح ملی، بسط و توسعه دهیم و به کار بریم و ارتقا ببخشیم.
_ ما به دنبال تضمین تداوم آموزش در طول درگیری‌های مسلحانه، حمایت از راه‌اندازی مجدد امکانات آموزشی و در صورت امکان، ارائه و تسهیل همکاری و کمک بین‌المللی به برنامه‌هایی هستیم که برای پیشگیری یا پاسخ به حملات به آموزش هستند؛ از جمله برای اجرایی شدن این اعلامیه.
_ ما از تلاش‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد درباره کودکان و درگیری‌های مسلحانه و نماینده ویژه‌ی دبیرکل در امور کودکان و درگیری‌های مسلحانه و سایر ارگان‌ها، نهادها و آژانس‌های مرتبط سازمان ملل حمایت می‌کنیم.
_ و به طور منظم با دعوت از سازمان‌های بین‌المللی مرتبط و جامعه مدنی ملاقات می‌کنیم؛ به گونه‌ای که اجرای این اعلامیه و استفاده از دستورالعمل‌ها را بررسی کنند.
دستورالعمل‌هایی برای حفاظت از مدارس و دانشگاه‌ها در برابر استفاده نظامی در جریان درگیری‌های مسلحانه.
دستورالعمل‌های زیر از طریق یک فرآیند دولتی نهایی شده است و در تاریخ ۱۶ دسامبر ۲۰۱۴ در جلسه‌ای به میزبانی نمایندگی‌های دائمی نروژ و آرژانتین در سازمان ملل در ژنو، سوئیس، از آن رونمایی شد.
از طرف‌های درگیری مسلحانه درخواست می‌شود تا از مدارس و دانشگاه‌ها برای پیش‌برد برنامه‌های نظامی خود استفاده نکنند. هرچند برخی از استفاده‌های نظامی در مراکز آموزشی قابل پذیرش است، با این حال همه طرف‌ها باید تلاش کنند تا از آسیب‌رسانی به امنیت و آموزش دانش‌آموزان جلوگیری کنند و از این موارد به عنوان راهنمایی برای عملکرد مسئولانه استفاده کنند:
دستورالعمل ۱
نیروهای جنگی طرف‌های درگیری مسلحانه نبایستی به هیچ وجه از مدارس و دانشگاه‌هایی که در حال فعالیت هستند، به منظور پشتیبانی برای اقدامات نظامی خود بهره ببرند.
الف) این اصل شامل آن دسته از مدارس و دانشگاه‌هایی هم می‌شود که به طور موقت در خارج از ساعات عادی برقراری کلاس تعطیل یا در تعطیلات آخر هفته، تعطیلات رسمی یا در طول تعطیلات بلندمدت هستند.
ب) طرف‌های درگیری مسلحانه نباید از قدرت خود استفاده کنند و یا انگیزه‌ای به مدیران آموزش و پرورش بدهند تا مدارس و دانشگاه‌ها را تخلیه کنند تا بتوانند برای پشتیبانی از اقدامات نظامی در دسترس قرار گیرند.
دستورالعمل ۲
نیروهای جنگی طرف‌های درگیری نبایستی مدارس و دانشگاه‌هایی را که به دلیل خطرات ناشی از این درگیری‌ها متروک یا تخلیه شده‌اند، به منظور حمایت از اقدامات نظامی خود استفاده کنند؛ مگر در شرایط تخفیف‌دهنده که هیچ جایگزینی قابل قبول در کار نباشد و فقط تا زمانی که هیچ انتخابی بین استفاده از مدرسه یا دانشگاه و روش عملی دیگری برای به دست آوردن مزیت نظامی مشابه امکان‌پذیر نباشد. ساختمان‌های غیر از مدرسه و دانشگاه باید به‌عنوان گزینه‌های بهتر در نظر گرفته شوند و نسبت به ساختمان‌های مدرسه و دانشگاه برای استفاده در اولویت قرار گیرند؛ حتی اگر آنها در موقعیت‌های مکانی خوبی قرار نداشته باشند یا به صورت خوبی پیکربندی نشده باشند؛ مگر در مواردی که چنین ساختمان‌هایی زیر نظر حفاظت ویژه تحت قوانین بین‌المللی بشردوستانه باشند (مانند بیمارستان‌ها)، و در نظر داشته باشید که طرف‌های درگیری مسلحانه باید همیشه تمام اقدامات احتیاطی ممکن را برای محافظت از تمام اشیاء غیرنظامی در برابر حمله به عمل آورند.
الف) هر گونه استفاده از مدارس و دانشگاه های متروک یا تخلیه شده باید برای حداقل زمان لازم باشد.
ب) مدارس و دانشگاه‌های متروکه یا تخلیه‌شده‌ای که از سوی نیروهای جنگی طرف‌های درگیری مسلحانه برای پشتیبانی از اقدامات نظامی استفاده می‌شوند، باید در دسترس باشند تا به مقامات آموزشی اجازه داده شود تا در اسرع وقت پس از خروج نیروهای جنگی، آنها را بازگشایی کنند؛ البته باید این مطلب را در نظر داشت که این کار نباید امنیت دانش‌آموزان و کارکنان بخش آموزش را به خطر اندازد.
ج) هر گونه اثر یا نشانه‌ای از نظامی‌سازی یا سنگربندی نظامی باید به‌دنبال عقب‌نشینی نیروهای جنگی، تمام تلاش‌ها باید صورت گیرد تا اصلاح هرچه سریع‌تر هرگونه آسیب وارده به زیرساخت مؤسسه، کاملاً برطرف گردد؛ به ویژه، تمام سلاح‌ها، مهمات و مهمات منفجر نشده یا بقایای جنگ باید از محل پاکسازی شود.
دستورالعمل ۳
مدارس و دانشگاه‌ها هرگز نباید به عنوان ابزاری برای سلب توانایی استفاده از آنها در آینده از طرف‌های مخالف درگیری مسلحانه تخریب شوند. مدارس و دانشگاه‌ها – چه در جلسه باشند، چه برای روز تعطیل باشند یا برای تعطیلات، تخلیه یا متروک شده باشند – معمولاً اهداف غیرنظامی هستند.
دستورالعمل ۴
طرفین درگیری مسلحانه باید در نظر داشته باشند که استفاده از یک مدرسه یا دانشگاه از سوی نیروهای جنگی طرفین درگیری مسلحانه برای پشتیبانی از فعالیت‌های نظامی، بسته به شرایط، ممکن است منجر به تبدیل آن به یک هدف نظامی مورد حمله شود؛ بنابراین بایستی در صورتی که شرایط اجازه ندهد، تمام اقدامات جایگزین، از جمله هشدار دادن به دشمن مبنی بر پیشِ رو داشتن حمله از قبل صورت گیرد که در صورت عدم توقف حمله انجام خواهد شد.
الف) طرفین درگیری مسلحانه، پیش از هرگونه حمله به مدرسه‌ای که به یک هدف نظامی تبدیل شده است، باید به این واقعیت توجه داشته باشند که کودکان مستحق احترام و حمایت ویژه هستند. همچنین، باید به تأثیر منفی بالقوه درازمدت بر دسترسی جامعه به آموزش در اثر آسیب یا تخریب یک مدرسه نیز توجه داشته باشند.
ب) استفاده از مدرسه یا دانشگاه از سوی نیروهای جنگی یک طرف درگیر در درگیری برای پشتیبانی از اقدامات نظامی نباید به عنوان توجیهی برای طرف مقابل باشد که آن را تصرف کرده است تا همچنان از آن برای پشتیبانی از اقدامات نظامی استفاده کند. هر چه زودتر، باید هر گونه شواهد یا نشانه‌ای از نظامی‌سازی یا سنگربندی از مدرسه حذف شود و این تأسیسات به مقامات مدنی برای انجام وظیفه آموزشی خود تحویل شود.
دستورالعمل ۵
نبایستی از نیروهای جنگی طرف‌های درگیری مسلحانه به منظور تأمین امنیت مدارس و دانشگاه‌ها استفاده شود؛ مگر در صورتی که راه‌های جایگزینی برای تأمین امنیت ضروری در دسترس نباشد. در صورت امکان باید از پرسنل غیرنظامی آموزش‌دیده برای تأمین امنیت مدارس و دانشگاه‌ها استفاده شود. در صورت لزوم، باید به تخلیه کودکان، دانش‌آموزان و کارکنان به مکانی امن نیز توجه شود.
الف) اگر نیروهای جنگی در انجام وظایف امنیتی مربوط به مدارس و دانشگاه‌ها درگیر هستند، بایستی از حضور آنها در محوطه یا ساختمان‌ها تا حد امکان اجتناب ورزیده شود تا از به خطر افتادن وضعیت غیرنظامی و برهم زدن محیط یادگیری جلوگیری شود.
دستورالعمل ۶
همه طرف‌های درگیری مسلحانه باید، تا حد امکان و به‌طور مناسب، این راهنماها را در دکترین، کتاب‌های راهنمای نظامی، قواعد درگیری، دستورات عملیاتی، و دیگر ابزارهای ارتباطی خود به کار گیرند، تا شیوه‌های مناسب را در سراسر زنجیره فرماندهی تشویق کنند. طرف‌های درگیری باید مناسب‌ترین روش انجام این کار را مشخص نمایند.