بیش از سه دهه است که ۵ اکتبر (۱۳ مهرماه) به عنوان روز جهانی معلم نام‌گذاری شده است تا یادآور جایگاه معلمان در سراسر جهان باشد. این روز به مناسبت اجرایی شدن پیشنهاد سازمان جهانی کار و یونسکو در سال ۱۹۶۶ میلادی در مورد جایگاه شغل معلمی انتخاب شد و از سال ۱۹۹۴ در تقویم سازمان فرهنگی، علمی و آموزشی سازمان ملل متحد(یونسکو) قرار گرفت. پیشنهاد یونسکو و سازمان جهانی کار در واقع مجموعه‌ای از معیارها برای شناسایی حقوق و وظایف معلمان است و همچنین به مهارت‌های اساسی مورد نیاز، تحصیلات مربوطه، شرایط استخدام و کار معلمان می‌پردازد. این دو سازمان یک بسته پیشنهادی مربوط به مدرسان تحصیلات تکمیلی را نیز در سال ۱۹۹۷ ارائه کردند که آن هم اجرایی شد.
روز جهانی معلم فرصتی‌ست برای قدردانی از نقش معلمان در تحول آموزش و همچنین اندیشیدن به راه‌هایی برای پشتیبانی از آنها تا بتوانند در این مسیر از توانایی‌ها و مهارت‌های خود به تمامی بهره ببرند.
روز جهانی معلم در سال ۲۰۲۲
«تحول آموزش از معلمان آغاز می‌شود». این شعار امسال روز جهانی معلم و در راستای پیمان‌ها و تعهدات اجرایی‌ست که ماه گذشته در گردهمایی جهانی تحول آموزش در سازمان ملل شکل گرفت.
برنامه سه روزه بزرگداشت روز جهانی معلم در دفاتر مرکزی یونسکو، شامل مراسم جایزه همدان یونسکو (UNESCO-Hamdan Prize) برای توسعه معلمان و مجموعه‌ای از برنامه‌هایی است که نشان می‌دهد بهبود شرایط کاری، دسترسی به فرصت‌های بهتر شغلی و تکریم جایگاه معلمان، نخستین گام‌ها برای ساختن نظام‌های آموزشی مقاوم‌تر خواهد بود. در حال حاضر یونسکو در تلاش است تا اهمیت این اقدامات اساسی را برای جهانیان روشن‌تر کند.
دنیای رو به دگرگونی و دگرگونی در آموزش
انتخاب شعار روز جهانی معلم با عنوان «تحول آموزش از معلمان آغاز می‌شود» از آن روست که در چند سال گذشته همه‌گیری کرونا، خسارات ناشی از تغییرات اقلیمی، جنگ و بحران و به دنبال آن فقر و بی‌خانمانی، بسیاری از کودکان را از دسترسی به آموزش محروم کرده است. به همین دلیل سازمان ملل متحد از سال گذشته جنبشی را برای تحول آموزش در جهان آغاز کرده تا از این راه عقب‌رفت در برنامه‌های توسعه آموزش را جبران و همچنین دسترسی کودکان در تمام مناطق و شرایط را به آموزش تضمین کند.
در گزارشی که سازمان ملل سال گذشته با عنوان آینده آموزش منتشر کرد به نقش معلمان به عنوان محور دسترسی به آموزش باکیفیت برای همه اشاره و تاکید شده است که اگرچه همه‌گیری کرونا به ما نشان داد که نظام جهانی آموزش بسیار شکننده و از هم گسسته است اما این فرصت را نیز به جامعه جهانی داد تا نظام آموزشی را مورد بازنگری قرار دهند و آن را بهبود بخشند.
بزرگترین چالش‌ها
کمبود معلم کارآزموده: در سال ۲۰۱۵ برآورد شد که برای رسیدن به اهداف توسعه پایدار آموزش ابتدایی و راهنمایی به ۶۹ میلیون معلم نیاز است. اگرچه در این مورد اقدامات زیادی انجام شده اما هنوز رسیدن به رقم گفته شده دست‌نیافتنی به‌نظر می‌رسد. به طور مثال سازمان برنامه اقدام معلمان (ُTeachers Task Force,2021) در سال ۲۰۲۱ اعلام کرد که جنوب صحرای آفریقا همچنان با کمبود ۱۵ میلیونی معلمان روبروست.
در این میان کمبود معلم مرد برای مقطع ابتدایی و پیش‌دبستانی چالش بزرگ دیگری است که باید برطرف شود.
این مشکل نه تنها باعث بروز ازدحام در کلاس‌های درس می‌شود و یادگیری کودکان را با اختلال مواجه می‌کند بلکه در این شرایط اعزام معلم به مناطق دورافتاده و دور از دسترس در عمل غیرممکن می‌شود و بسیاری کودکان از حق آموختن محروم باقی می‌مانند.
نبود دوره‌های تربیت معلم: علاوه بر مشکل کمیت با مشکل کیفیت هم در حوزه آموزش مواجه هستیم. استخدام معلم‌هایی که دوره‌های تربیت معلم را نگذارنده‌اند به ویژه در مناطقی که با کمبود نیروی آموزشی روبرو و در نتیجه ناچار به استخدام معلمان بدون صلاحیت هستند، به فرایند کلی آموزش در جهان آسیب وارد کرده است. در سطح جهانی تنها ۸۳ درصد معلمان مقاطع ابتدایی و راهنمایی حداقل آموزش‌های لازم را دیده‌اند و این رقم برای کشورهای کم‌درآمد تا ۶۳ درصد کاهش پیدا می‌کند. معلمان در برخی کشورها به خصوص جنوب صحرای آفریقا و آسیای جنوبی حتی از حداقل مهارت‌های لازم برای تدریس برخوردار نیستند. به طور متوسط در جهان برای هر ۲۷.۱ دانش‌آموزش یک معلم کارآزموده وجود دارد اما این نسبت در کشورهای با درآمد پایین بیش از ۵۳ به یک است.
شرایط کاری دشوار: بر اساس برآورد سازمان جهانی آموزش (ٍEducation International, 2021) بیشتر معلمان در جهان دستمزد کمی دریافت می‌کنند، شرایط کاری دشواری و فرساینده‌ای دارند، دولت‌های به زیرساخت‌های آموزشی کمتر بها می‌دهند و مهمتر اینکه معلمان در تصمیم‌گیری‌ها و سیاست‌گذاری‌های آموزشی دخالت داده نمی‌شوند.
امسال روز جهانی آموزش فرصتی برای گفت‌وگو و اندیشیدن در مورد این مشکلات است و یونسکو در نظر دارد در برنامه سه روزه گرامیداشت این این روز به چاره‌جویی در مورد چالش‌های عمده حوزه آموزش بپردازد.
جدول برنامه‌های روز معلم در یونسکو را اینجا ببینید.