یونسکو و سازمان جهانی کار در ۵ اکتبر، برابر با ۱۳ مهرماه سال ۱۹۶۶ سفارش‌نامه‌ای را تصویب کردند که معیارهایی را درباره حقوق و مسئولیت‌های معلمان، آمادگی آنان برای فعالیت‌های آموزشی، شرایط کاری و استخدامی و به صورت کلی، تلاش برای بهتر شدن فرایندهای آموزشی و یادگیری را به همه یادآور می‌شد.
امسال نیز یونیسف با تاکید بر لزوم پرداختن به چالش‌های سیستمی که معلمان با آن روبه‌رو هستند و ایجاد گفت‌وگوی فراگیرتر درباره نقش آنها در آموزش با شعار «بها دادن به صدای معلمان: به سوی قرارداد اجتماعی تازه برای آموزش» متمرکز خواهد شد که ضرورت فراخوان و توجه به صدای معلمان برای رسیدگی به چالش‌های شغلی آنها را یادآور می‌شود و مهم‌تر از آن، به رسمیت شناختن دانش تخصصی معلمان و بهره‌مندی از آورده‌های آنان را برای دنیای آموزش گوشزد می‌کند. پرورش دانش‌آموزان و پرچمداری پیشرفتِ آموزشی، نقش محوری معلمان در شکل دادن به آینده را نشان می‌دهد. تلاش‌های سازماندهی شده امسال از سوی یونسکو نیز بر اهمیت درآمیختن دیدگاه‌های آموزگاران در سیاست‌های آموزشی و فراهم کردن محیطی حمایتی برای توسعه حرفه‌ای آنها تاکید می‌کند.
در سال جاری، گروه کاری سطح بالای سازمان ملل متحد با ریاست دبیرکل سازمان ملل متحد، آنتونی گوترش، درباره حرفه معلمی، مجموعه‌ای از توصیه‌ها را منتشر کرده است که به دنبال تقویت نقش معلمان در تحول آموزشی است. این توصیه‌ها بر نیاز به بازنگری و تقویت ابزارهای هنجاری و تحول آموزش از طریق گفتگوی اجتماعی برای ایجاد یک قرارداد اجتماعی تازه برای آموزش تأکید می‌کنند.
بحران کمبود معلم
در سراسر جهان، خواه در کشورهای با درآمد بالا و خواه پایین، ارزش حرفه معلمی به طور یکسان پایین و حتی در حال کاهش است. در گزارش امسال یونسکو و سازمان نیروی کار بین‌المللی معلم، کمبود جهانی معلم و رشد چشمگیر نرخ ترک کار معلمان به عنوان یک زنگ خطر برای آموزش قلمداد شده است. شرایط کاری نامناسب، دستمزد غیررقابتی و حجم کاری سنگین مانع از ورود افراد به شغل معلمی یا باعث ترک حرفه شده است. فراتر از شرایط مادی تدریس، عوامل دیگری نیز وجود دارند که بر وضعیت معلمان تأثیر می‌گذارند؛ مانند به رسمیت شناخته نشدن اجتماعی، استقلال حرفه‌ای کم و تأثیر اندک تصمیم‌گیری‌های معلمان در فرایندهای آموزشی. نادیده گرفتن صدای معلمان بر وضعیت و انگیزه معلمان و همچنین بر اثربخشی برنامه‌های آنان و سیاست‌های کلان تأثیر منفی دارد.
عاملیت واقعی معلمان در محیط آموزشی؛ غیبت در عرصه تصمیم‌گیری‌های کلان
بحران‌های اخیر، از جمله همه‌گیری کرونا که آموزش را مختل کرد و مدارس را تعطیل کرد، تایید می‌کند که اگر فضا و استقلال لازم برای معلمان در نظر گرفته شود، معلمان واقعاً می‌توانند هم تصمیم‌های آموزشی بگیرند و حتی نوآوری‌هایی ایجاد کنند که یادگیری و رفاه دانش‌آموزان را تضمین کند.
در حالی که معلمان در زمینه‌های پژوهشی، آموزشی، شخصی‌سازی آموزش برای دانش‌آموزان سر کلاس، اولویت‌بندی‌های درسی و فرایندهای ارزشیابی فعالیت دارند ولی در تعداد کمی از کشورها است که آنان به شیوه معناداری با شرکای اجتماعی وارد گفت‌وگو می‌شوند و نقش مشاوره‌ای ارائه می‌دهند.
با توجه به سفارش‌های یونسکو و سازمان جهانی کار، باید همکاری نزدیکی بین دولت‌ها، سازمان‌های معلمان، مؤسسات فرهنگی، آموزشی و پژوهشی برای تعریف سیاست آموزشی و اهداف دقیق آن وجود داشته باشد. برای تحقق این امر، نیازمند سازوکارهایی برای گفت‌وگو و جلب مشارکت معلمان هستیم.
فرهنگ گفت‌وگو؛ ابزاری برای تولید قرارداد اجتماعی جدید
برای شنیده شدن صدای معلمان لازم است تا فرهنگ اعتماد و همکاری توسعه یابد و استقلال و آزادی آموزشی تقویت شود. باید فرهنگی بر جامعه حاکم باشد که در آن معلمان هم در داخل و هم خارج از کلاس مورد احترام و ارزش قرار گیرند. برای هرگونه تحول آموزشی باید نقش اساسی معلمان و حرفه آنها به عنوان یک تلاش مشترک اجتماعی بازنگری شود و دانش جدیدی برای ایجاد تحول آموزشی و اجتماعی تولید شود. این امر مستلزم یک قرارداد اجتماعی جدید با معلمان است که به موجب آن دولت‌ها، اتحادیه‌های کارگری، شرکای توسعه، جامعه مدنی و خود معلمان در تقویت ساختارها و فرآیندهای گفت‌وگوی اجتماعی سرمایه‌گذاری کنند.
در حوزه آموزش، گفت‌وگوی اجتماعی به معنای ارتقاء همکاری و احترام به شکل‌گیری سازمان‌های معلمان به‌منظور حفاظت از منافع آنان به‌عنوان یک حق بنیادین، احترام به آزادی حرفه‌ای آنها و تشویق به مشارکت فعال فردی معلمان در تصمیم‌گیری درباره مجموعه‌ای از مسائل حرفه‌ای از جمله برنامه‌های درسی، روش‌های آموزشی، ارزیابی دانش‌آموزان و سازماندهی آموزش در مدارس است
از گفت‌وگوی اجتماعی به عنوان ابزاری برای مواجهه با تحولات اخیر در آموزش، از جمله استفاده از فناوری‌ها، مقررات مربوط به ارائه‌دهندگان خصوصی، ارتقاء برابری جنسیتی، آموزش برای محیط‌زیست یا آماده‌سازی برای ورود به دنیای کار، یاد شده است. تقویت فرآیندها و ساختارهای گفت‌وگوی اجتماعی در نظام‌های آموزشی و در میان سازمان‌های معلمان، به شکل مثبت به تقویت احساس مالکیت معلمان نسبت به سیاست‌های آموزشی کمک می‌کند. این مساله به نوبه‌ی خود برای ارتقای جایگاه حرفه معلمی اهمیت دارد که باید به‌عنوان حرفه‌ای مورد احترام و اعتماد در نظر گرفته شود و وظیفه مهم شکل‌دهی به نسل‌های حال و آینده را به عهده داشته باشد.
علاوه بر سیاست‌گذاری، به رسمیت شناختن صدای معلمان و استقلال آنها به‌عنوان متخصصان مستقل و نوآور، برای تقویت توانایی‌های آنها در ایجاد تغییرات اساسی آموزشی از طریق کاوش‌های انتقادی و همکاری‌محور در حوزه‌های تدریس، یادگیری و مدرسه‌داری بسیار مهم است. معلمان به‌عنوان پژوهشگران در توسعه حرفه‌ای شرکت می‌کنند و با آخرین روندهای پژوهشی به‌روز می‌مانند و شیوه‌های تدریس مبتنی بر شواهد را به کار می‌گیرند. معلمان به‌عنوان توسعه‌دهندگان جوامع آموزشی با والدین، دانش‌آموزان و سایر ذی‌نفعان در فرآیندهای تصمیم‌گیری آموزشی همکاری می‌کنند که این امر به ارتقاء کیفیت و ارتباط آموزش کمک می‌کند.
علاوه بر این، معلمانی که صدای انتقادی دارند و مسائل اجتماعی، فرهنگی و سیاسی مؤثر بر زمینه‌های آموزشی خود را بررسی می‌کنند، ممکن است به مدافعان عدالت اجتماعی و برابری تبدیل شوند. آنها با چالش کشیدن نابرابری‌های سیستمی، به توانمندسازی خود و جامعه‌شان کمک می‌کنند.
برگرفته از بیانیه مفهومی یونسکو به مناسبت روز جهانی معلم، ۲۰۲۴