روز جهانی زبان مادری در جریان نشست عمومی یونسکو در سال ۱۹۹۹ تأیید و از یک سال بعد، یعنی از سال ۲۰۰۰ به‌صورت جهانی گرامی داشته می‌شود. زبان مادری، در نشست سالانه‌ی سازمان ملل متحد در سال ۲۰۰۷ به عنوان یک میراث بشری مورد تأیید قرار گرفت. در سایه‌ی این حمایت، بیست و یک فوریه (مطابق با سوم اسفند) به عنوان روزی برای گرامیداشت اهمیت زبان مادری بیش از قبل مورد توجه کشورهای عضو قرار گرفت و سال پس از آن، از سوی سازمان ملل سال جهانی زبان‌ها اعلام شد. یک دهه بعد، نشست سالانه‌ی سازمان ملل سال ۲۰۱۹ را «سال جهانی زبان‌های بومی اعلام کرد و سال‌های ۲۰۲۲ تا ۲۰۱۳ را «دهه‌ی زبان‌های بومی» نام داد.
امسال، در روز جهانی زبان مادری «چند زبانی» به عنوان محور اصلی فعالیت‌ها اعلام شده و شعار امسال این است: «ترویج چندزبانی برای جامعه و آموزش فراگیر». یونسکو بر این نکته تأکید می‌کند که چندزبانی نه‌تها به تحقق جامعه‌ی فراگیر-جامعه‌ای که همه‌ی شهروندان از گروه‌ها و اقوام مختلف در آن سهمی برابر دارند- کمک می‌کند، بلکه تحقق اهداف توسعه‌ی پایدار در سایه‌ی به رسمیت شناخته شدن زبان‌های مختلف، به‌ویژه زبان‌های بومی مسیری هموارتر دارد. این دیدگاه با گرایش فزاینده‌ی جهانی به چندزبانی، به‌ویژه در جغرافیایی که اقلیت‌های قومی، مهاجران، و زبان‌های ملی و بین‌المللی وجود دارد، هم‌خوان و هماهنگ است. به این ترتیب، کوشندگان و ترویج‌گران در دنیا بر این باورند که تحقق جامعه‌ی فراگیر که انواع شهروندان را در بر می‌گیرد، از طریق مشارکت و همکاری، به‌ویژه در حوزه‌ی زبان و آموزش، یک نیاز مهم است.
یکی از اسناد مهم مورد وثوق یونسکو برای حرکت در مسیر به رسمیت شناختن زبان مادر و لزوم چندزبانی در آموزش، بیانیه‌ی بانکوک درباره‌ی زبان و دربرگیری است. این بیانیه دست‌آورد پایانی تالار سیاست کلان درباره‌ی «آموزش چندزبانه» بود که در نخستین روزهای پاییز سال ۲۰۱۹ به موازات کنفرانس «دربرگیری، پویایی و آموزش چندزبانه: بررسی نقش زبان‌ها در آموزش و توسعه» در شهر بانکوک، تایلند، برگزار شد.
این بیانیه بر اهمیت آموزش چندزبانه برای تحقق اهداف توسعه‌ی پایدار سازمان ملل تأکید می‌کند و بر این باور است که شهروندان از هر فرهنگ و با هر زبان برای جامعه ارزشمند هستند و این نگاه برای رسیدن به یک توسعه‌ی پایدار و صلح‌آمیز در جهان ضروری است.
آن‌چه در ادامه می‌خوانید متن بیانیه‌ی بانکوک است که ۲۵ سپتامبر ۲۰۱۹ صادر شد.
بخش اول: مقدمه
۱- ما، وزرا و نمایندگان وزرای ۱۶ کشور در آسیا و اقیانوسیه، نمایندگان سازمان‌های وابسته به سازمان ملل، سازمان‌های جامعه‌ی مدنی و فعالان توسعه، آموزش‌گران و محققان، از ۲۴ تا ۲۶ سپتامبر ۲۰۱۹ در شهر بانکوک، کشور تایلند گرد هم آمدیم تا نقش زبان‌ها در آموزش و توسعه را بررسی کنیم.
۲- ما تصدیق می‌کنیم که اهمیت سیاست‌های مرتبط به زبان‌ها در آموزش و به‌طور کلی آموزش چندزبانه در نشست‌های پیشین در زمینه‌ی آموزش به بحث گذاشته شده بود؛ همان‌طور که بازتاب آن را در بسیاری از اسناد جهانی می‌بینیم، از جمله در اعلامیه‌ی جهانی جومتین درباره‌ی آموزش برای همه (۱۹۹۰)، بیانیه‌ی نشست سوژو (۲۰۱۴)، بیانیه‌ی آسیا-اقیانوسیه درباره‌ی آموزش پس از سال ۲۰۱۵ (۲۰۱۴)، اعلامیه و چارچوب عملی اینچه‌اون (۲۰۱۵)، و چالش نشست عمومی سازمان ملل در «تضمین آموزش باکیفیتِ فراگیر و برابر و ترویج فرصت‌های یادگیری مادام‌العمر برای همه» (SDG4).
۳- فراتر از آن، ما پیشرفت واضح در سیاست‌ها و اقدامات مرتبط با توسعه‌ی آموزش چندزبانه در منطقه‌ی آسیا-اقیانوسیه را به رسمیت می‌شناسیم، از جمله تحقیقی برای اعتبارسنجی این رویکرد در آسیا-اقیانوسیه و دیگر مناطق که در کنفرانس‌های قبلی آموزش چندزبانه‌ی آسیا-اقیانوسیه در سال‌های ۲۰۰۳، ۲۰۰۸، ۲۰۱۰، ۲۰۱۳، و ۲۰۱۶ و همین‌طور در تالارهای سیاست‌گذاری که هم‌سو با آن کنفرانس‌ها تشکیل شد، گزارش داده شد.
بخش دوم: به سوی سیاست‌های داده-محور
۴– تنوع زبان در منطقه‌ی آسیا-اقیانوسیه زیاد است؛ خاستگاه ۳۶۱۵ زبان مختلف که نیمی از ۷۱۰۵ زبان در دنیاست. افراد با هر زبان و فرهنگ، شهروندان ارزشمند این منطقه‌اند، همان‌طور که در هدف شانزدهم از اهداف توسعه‌ی پایدار (SDG 16) اشاره شده است: «ترویج صلح و فراگیری در جوامع برای توسعه‌ی پایدار».
۵- چندزبانی یک واقعیت و البته یک دارایی ارزشمند است که باید برای انتفاع عمومی آن را توسعه داد. شهروندان منطقه‌ی آسیا-اقیانوسیه در معرض زبان‌های متنوع محلی و ملی و بین‌المللی قرار دارند. تسلط به بیش از یک زبان پیش‌نیاز بسیاری از مشاغل و شرط لازم برای رشد اقتصادی کشورهاست.
۶- زبان و یادگیری به هم مرتبط‌اند. پژوهش‌ها نشان می‌دهند وقتی یادگیرندگان کودک، نوجوان و بزرگ‌سال زبان معلم، کتاب‌های درسی و منابع یادگیری دیجیتال را به‌طور کامل نفهمند، یادگیری به شدت محدود می‌شود (SDGs 4.4, 4.6). این شکاف زبانی به افزایش نرخ ترک تحصیل میان اقشار آسیب‌پذیر می‌انجامد. سیاست‌های مربوط به زبان در مدارس می‌تواند مانعی در دسترسی برابر و فراگیر شهروندان به آموزش باکیفیت باشد (SDG 4)، و در نهایت نابرابری اجتماعی را تشدید کند (SDG 10).
۷- سیاست‌گذاری‌ها در زمینه‌ی زبان سیستم آموزشی در مقاطع زمانی مختلف روی یادگیرندگان اثر می‌گذارد، از جمله روی آموزش در سال‌های نخستین کودکی و آمادگی برای مدرسه (SDG 4.2)، دوران انتقال به دبستان (SDG 4.1). این تأثیر می‌تواند تا دوران راهنمایی، دبیرستان ادامه یابد و حتی روی آمادگی شغلی و یادگیری در دوران بزرگسالی هم به شکل‌های مختلف اثر بگذارد (SDG 4.4). حین ارتقای صلح پایدار (SDG 16)، برابری جنسیتی (SDG 4 .5) و توسعه‌ی پایدار (SDG 4.7)، سیاست‌گذاری‌ها در زمینه‌ی زبان سیستم آموزشی در هر مقطع نقش مهمی در ایجاد محیط یادگیری مثبت و مؤثر بازی می‌کند.
۸- زبان اصلی در کلاس‌های پیش‌دبستانی و دبستان باید زبانی باشد که کودک بهتر از باقی زبان‌ها می‌فهمد. در مواردی که کودک دیگر به‌طور فعال به زبان موروثی (زبان رایج در میان نسل‌های قبل) صحبت نمی‌کند، زبان موروثی را می‌توان در کلاسی جدا و به عنوان یک موضوع درسی و با کمک گرفتن از زبانی که کودک آن را بهتر می‌فهمد و به آن تسلط دارد، تدریس کرد. والدین باید فزندان‌شان را به حفظ و مراقبت از زبان خانگی (زبانی که در خانه صحبت می‌شود. م) و فرهنگ بومی تشویق کنند، حتی وقتی کودکان زبان‌ها و فرهنگ‌های دیگر را فرا می‌گیرند.
۹- آموزش چندزبانه نه‌تنها مانع یادگیری زبان‌های ملی و بین‌المللی نیست، بلکه یادگیری زبان‌های دیگر را اثربخش‌تر می‌کند. پژوهش‌های طولانی در کشورهای آسیا-اقیانوسیه و دیگر مناطق ثابت می‌کنند که در سیستم‌های آموزشی چندزبانه موفقیت تحصیلی و دست‌آوردهای دانش‌آموزان در همه‌ی دروس از جمله زبان ملی و زبان‌های بین‌المللی مانند انگلیسی بهتر است. در این سیستم‌های آموزشی یک ساز و کار سازمان‌یافته برای معرفی زبان‌های اضافی به دانش‌آموزان وجود دارد و زمانی این معرف متناسب با رشد دانش‌آموزان تعیین می‌شود.
۱۰- سیاست‌های مرتبط با زبان در سیستم آموزشی و عمل به آنها در صورتی که مبتنی بر داده‌ها و شواهد عینی باشند، مؤثرترند. از بایسته‌های قرن بیست و یکم این است که شهروندان نسبت به نسل‌های قبل دانش بیشتری کسب کنند و مهارت‌های جدید را سریع‌تر بیاموزند. بنابراین، تصمیم‌گیری درباره‌ی زمان ورود هر زبان به چرخه‌‌ی یادگیری و روش آموزش هر زبان باید بر اساس شواهد علمی و درک روشن از واقعیت‌های اجتماعی-زبانی هر منطقه باشد. این مسأله به‌ویژه در مورد یادگیرندگانی از اقلیت‌های حاشیه‌ای اهمیت دارد؛ اقلیت‌های قومی-زبانی، مهاجران و همین‌طور یادگیرندگانی که پیش از مهارت یافتن در یک زبان بین‌المللی مجبور شده‌اند به آن زبان درس بخوانند.
بخش ۳: برنامه‌ی عملی برای تصمیم‌گیری و پیاده‌سازی تصمیم‌ها در مورد «زبان در آموزش»
۱۱- در این بیانیه، در عین احترام به سیاست‌های موجود در کشورهای مختلف و ارتقای آنها، تعهد خود به تحقق «آموزش برابر و فراگیر» (SDG 4) در ارتباط با نیازهای زبانی همه‌ی یادگیرندگان را به این ترتیب اعلام می‌کنیم:برجسته کردن مشکلات و چالش‌های مرتبط با زبان(های) آموزشی، از جمله پژوهش‌ها، سیاست‌ها و اقدام‌های مرتبط در گفتمان آموزش ملی.
- ارتقای سرمایه‌گذاری روی آموزش چندزبانه‌ی برابر از طریق تقویت سیستم‌های مالی در تمرکز روی اقدام‌های مؤثر، اولویت‌بندی توسعه‌ی سیستماتیک برنامه‌های آموزشی چندزبانه‌ی پایلوت.
- افزایش کیفیت آموزش چندزبانه از طریق اتخاذ سیاست‌های شفاف، استراتژی‌ها و دستورالعمل‌ها از جمله سیستم‌ها و برنامه‌های دیده‌بانی، به‌طور ویژه برای مقاطع پیش‌دبستانی و دبستان با گزینه‌ای برای ادامه‌ی کاربرد زبان اول در طول مقاطع بعدی تحصیلی و حتی آموزش بزرگ‌سالان در شرایطی که زبان‌های دیگر (زبان ملی یا بین‌المللی) به یادگیرنده معرفی شده‌اند.
- تنوع دادن به نیروهای آموزشی و ارتقای مهارت‌ها و ظرفیت‌های معلمان از طریق سیاست‌های شفاف، استراتژی‌ها و دستورالعمل‌ها از جمله برنامه‌های عملی برای استخدام معلمانی که زبان محلی زبان مادری‌شان است، به رسمیت شناختن این‌که شناسایی این افراد شاید باید از زمانی که آنها مشغول به تحصیل در مقطع دبیرستان هستند آغاز شود و همین‌طور به رسمیت شناختن این‌که آموزش ویژه‌ی این افراد در فرآیند آمادگی برای تدریس ضروری است.
- گردآوری داده‌ها و اطلاعات تفکیکی بر اساس زبان خانگی یا زبان اول و رابطه‌ی آن با ادامه و ترک تحصیل و همین‌طور موفقیت تحصیلی یادگیرندگان دبستانی (SDG thematic indicator 4.5.2).
- تقویت همکاری با ذی‌نفعان و همکاران مرتبط شامل والدین، گروه‌های محلی، سازمان‌های غیردولتی، نهادهای علمی، کارگروه آموزش چندزبانه‌ی آسیا-اقیانوسیه، و سازمان‌های بین‌المللی با هدف توسعه‌ی برنامه‌های آموزشی چندزبانه‌ی با کیفیت که با معلمان آموزش‌دیده و محتوای آموزشی که کیفیت‌شان در همه‌ی زبان‌ها بالاست تدریس می‌شوند. تهیه‌ی گزارش‌هایی از پیشرفت ملی برای کنفرانس‌های بعدی کارگروه آموزش چندزبانه‌ی آسیا-پاسیفیک که تا سال ۲۰۳۰ هر سه سال یک بار برگزار می‌شود. افزون بر این، ما دولت‌های مرتبط را به ره‌گیری میزان پیشرفت در مسائل مرتبط با زبان در آموزش، از جمله پیشرفت شاخص‌های موضوعی (4.5.2)، برای گزارش‌های داوطلبانه‌ی ملی و جلسات منطقه‌ای در سطح وزارت‌خانه‌ها در آینده، تشویق می‌کنیم.