این مطلب، دستورالعملی است که کارگروه بینالمللی معلمان برای آموزش (TTF)، سازمان یونسکو و سازمانی جهانی کار برای سیاستگذاران و تصمیمگیران طراحی و آماده کردهاند. تمرکز اصلی این دستورالعمل بازگشایی مدارس پس از بحران کرونا است و معیارهایی را برای بازگشایی بهینهی سیستم آموزشی به سیاستگذاران و تصمیمگیران آموزشی ارائه میکند تا به هنگام بازگشایی مدارس رفاه و سلامت معلمان و همینطور دانشآموزان را در نظر بگیرند. این دستورالعمل بهار سال ۱۳۹۹ (۲۰۲۰) در وبسایت یونسکو منتشر شد.
پیامهای کلیدی
- در بازگشایی مدارس، ایمنی و سلامت معلمان، دانشآموزان و کارکنان آموزشی بیش از هر چیز دیگر اهمیت دارد. هر مدرسه، با در نظر گرفتن امکانات، زیرساختها و منابع مالی و انسانی خود باید استانداردهای جهانی سلامت و بهداشت را در بالاترین حد ممکن اعمال کند.
- برای تعیین و اجرای معیارهای ایمنی و سلامت و همینطور برای تعیین سیاستهای مربوط به مدارس در دوران همهگیری، همفکری و گفتگوی جمعی با معلمان، کارمندان آموزشی و نمایندگان نهادهای صنفی و سازمانی معلمان ضروری است.
- در تصمیمگیریهای مربوط به بازگشایی مدارس در دوران کرونا باید تأثیر روانی و اجتماعی-عاطفی همهگیری بر دانشآموزان، معلمان و کارکنان آموزشی در نظر گرفته و اطمینان حاصل شود که تکتک اعضا به منابع و خدمات پشتیبانی لازم دسترسی دارند.
- بسیار مهم است که معلمان و کارکنان پشتیبانی مدارس از آموزش و آمادگی کافی برای بازگشت به مدرسه برخوردار باشند. این آموزش و آمادگی باید این موارد را شامل شود: پروتکلها و دستورالعملهای بهداشتی، ملزومات آموزش و یادگیری در مدارس و کلاسهایی که برای شرایط فعلی مناسبسازی شده، چالشهای ناشی از کاهش اندازهی کلاسها، کم شدن مدتزمان آموزش، و خواستهها و نیازهای معلمانی که هم حضوری و هم از راه دور تدریس میکنند.
- سیستم های آموزشی باید اطمینان حاصل کنند که در جریان بازگشایی مدارس کارکنانِ شایسته و واجد شرایط سازماندهی شدهاند، برنامه و زمانبندی بهروز است، و حقوق معلمان و شرایط مناسب حرفهای آنها محفوظ است. ملاحظات باید این موارد را شامل شود: استخدام معلمان اضافی، در نظر گرفتن برنامههای پارهوقت و بهلحاظ زمانی متنوع، تعهدات خانوادگی معلمان و شرایط فردی، و در نظر گرفتن راهی برای اطمینان از حداقل ساعت آموزش در طول یک روز آموزشی در مدرسه.
- با وجود فشار مالی، سرمایهگذاری روی روشهای آموزشی برای پرداختن به نیازهای متغیر معلمان و مدارس ضروری است.
مقدمه
در سراسر جهان، میلیونها معلم، کارکنان پشتیبانی آموزشی (شامل گروه وسیعی از متخصصان آموزش، مدیران، نیروهای اجرایی و اداری، مربیان بهداشت، دستیار-معلمها، مشاوران و روانشناسان آموزشی، نیروهای خدماتی مدارس و مراکز آموزشی و رانندگان سرویسهای ایاب و ذهاب دانشآموزان)، و دانشآموز با سپری شدن دوران تعطیلی به دلیل همهگیری کرونا در حال بازگشت به کلاسهای درس هستند.
از ابتدای این بحران، معلمان نقش مهمی در اطمینان از برقرار بودن آموزش از راه دور داشتند، البته در جاهایی که آموزش از راه دور با در نظر گرفتن آسایش یادگیرندگان ممکن بود. با بازگشایی مدارس، معلمان، همراه با مدیران مدارس و دیگر کارکنان آموزش نقشی کلیدی در ایجاد فضاهای آموزشی امن و قابل اعتماد، تنظیم برنامههای درسی، برنامهریزی برای ارزیابی یادگیری و حمایت از دانشآموزان آسیبپذیر ایفا میکنند.
مهم است که زمانبندی بازگشایی مدارس با در نظر گرفتن منافع تمام افراد درگیر در مدرسه، آمادگی نظام آموزشی و ملاحظات جامع سلامت عمومی انجام شود. تصمیم برای بازگشت دانشآموزان و معلمان به مدرسه باید برپایهی ارزیابی خطرها و منافع و با توجه به عوامل مختلف اجتماعی، اقتصادی، آموزشی، سلامت عمومی باشد.
شرایط مستلزم آن است که دولتها بهطور مستمر فرآیند تصمیمگیری را ادامه دهند تا بتوانند برنامهها و پروتکلهای ملی در خصوص بازگشایی مدارس را بهسرعت تهیه و اطلاعرسانی کنند. سپس مسئولان آموزشی میتوانند با تمرکززدایی از تصمیمگیری و اجرای برنامهها در سطح محلی به مقامات محلی امکان دهند که بر اساس نیازها و اولویتهای هر منطقه، مثلا دربارهی برنامههای مبتنی بر نیاز هر مدرسه، تصمیم بگیرند.
مسئولان آموزشی در بازگشایی مدارس با گزینههای دشواری روبهرو هستند. به همین دلیل، این جزوهی راهنما ضمن اینکه ضرورت اولویتسنجی بر اساس ویژگیهای بومی را به رسمیت میشناسد و به اهمیت گفتگو با ذینفعان دربارهی تصمیمها واقف است، مجموعه پیشنهادهایی را ارائه میدهد.
این راهنما برای کمک به سیاستگذاران در تصمیمگیری و طراحی رویههایی برای بازگشایی مدارس تهیه شده است. برای دریافت اطلاعات تکمیلی میتوانید به این صفحهها مراجعه کنید: چارچوب بازگشایی مدارس و ملاحظات سازمان بهداشت جهانی برای معیارهای بهداشتی مرتبط با مدارس.
۱. گفتگو و ارتباطات جمعی
برای رسیدن به پاسخهای مؤثر و کارآمد به بحران کرونا در سطح ملی، ارتباط میان مسئولان مدرسه و بدنهی آموزشی، بهویژه گفتگو دربارهی سیاستگذاریها و تصمیمها ضروری است. معلمان، دیگر آموزشگران کارکنان مدرسه، نمایندهی گروهها و سازمانهای آموزشی، والدین، گروههای محلی و دانشآموزان باید در این گفتگو حضور داشته باشند. در این صورت میتوان اطمینان یافت که هنگام برنامهریزی برای ایمنی مدرسه و طراحی شیوههای تدریسی که کمبودهای دوران پسا کرونا را جبران کند، همهی دیدگاهها شنیده شده است. نمایندگان گروههای بهحاشیهراندهشده و آسیبپذیر باید در این تعامل حضور داشته باشند تا اطمینان حاصل شود که نیازهای آنها هم در نظر گرفته شده است.
مسئولان آموزشی باید:
- اطمینان حاصل کنند که معلمان، کارکنان پشتیبانی آموزشی و نمایندگان آنها در فرآیند تصمیمگیری و برنامهریزی، از جمله در زمانبندی و فرآیندهای بازگشایی ایمن مدارس مورد مشورت قرار گیرند. همچنین، از حضور زنان در چارچوب گفتگوهای جمعی و کمیتههای مشترک ایمنی و بهداشت مطمئن شوند.
- به ارتباطات باز، شفاف و منظم، و همینطور به گفتگو میان معلمان و مسئولان مدارس، همچنین میان جوامع محلی، والدین و دانشآموزان اولویت دهند. برای ارتباط و نشر اطلاعات، در کنار ابزارهای آنلاین و شبکههای اجتماعی، از رسانههای سنتی نیز استفاده کنند.
۲. ایمنی و سلامت
در بازگشایی مدارس، سلامتی دانشآموزان و کارکنان مدرسه از هر چیز دیگری مهمتر است. شرایط ایمن و سالم در مدارس نهتنها برای انجام کار صادقانه و باکیفیت ضروری است، بلکه برای حفظ انگیزه و اثربخشی حین و پس از بحران همهگیری اهمیت دارد. تمهیداتی که برای اطمینان از ایمنی و سلامت در مدارس اتخاذ میشوند باید بستر و بافت محلی سازگار باشند و پیماننامههای مصوب بینالمللی، قوانین ملی و معیارهای ملی سلامت را هم در نظر بگیرند. مقامات و تصمیمگیران آموزشی باید این موارد را در نظر بگیرند:
به اصول کلی ایمنی و سلامت شغلی پایبند باشید، بهویژه دستورالعملهایی که از سوی سازمانهای بینالمللی (سازمان بهداشت جهانی) دربارهی همکاری معلمان و دیگر کارکنان آموزشی با مدیران مدارس برای اطمینان از ایمنی خود، دانشآموزان و دیگر همکاران منتشر شده است. اطلاعاتی دربارهی خطرهای احتمالی در مدارس برای کارکنان آموزش فراهم کنید، از آزمایش رایگان برای افراد مشکوک به بیماری کووید و آزمایش رایگان ادواری در صورت امکان مطمئن شوید، ساز و کاری منظم و روشن برای گزارش موارد مشکوک به کرونا تعریف کنید.
تمهیداتی برای جلوگیری از سرایت و فراهم کردن تجهیزات مراقبت شخصی در نظر بگیرید، و دورههای آموزشی دربارهی نحوهی صحیح استفاده از این تجهیزات برگزار کنید. معلمان را در گفتگوها دربارهی چگونگی اجرای استانداردهای بینالمللی در کلاسهایشان و در مدرسه مشارکت دهید. معیارها و ضوابطی برای سازماندهی دوبارهی کلاس درس تدوین کنید و آن را به اطلاع معلمان برسانید. این معیارها باید محدودیتهای بیشتر در تعداد دانشآموزان کلاس منطبق با استانداردهای فاصلهگذاری اجتماعی را شامل شوند.
۳. سلامت روان و رفاه اجتماعی-عاطفی معلمان
همهگیری کرونا ممکن است باعث پریشانی روانی و اضطراب معلمان، دانشآموزان و خانوادههای آنها شده باشد. این اضطراب و پریشانی مضاعف در معلمان ممکن است ناشی از خطرات مربوط به سلامتی و همینطور حجم فزایندهی کار تدریس و روشها و ابزارهای جدید و چالشبرانگیزی باشد که برای آنها آموزش مناسب ندیده و آماده نیستند. اینها میتواند به فرسودگی شغلی و افزایش غیبت از کار منجر شود، حتی بعضی معلمان را به ترک کار سوق دهد و تلاشها برای بهبودپذیری مدارس را تحلیل ببرد. بنابراین، سیستم آموزشی در واکنش به کووید-۱۹ باید اطمینان یابد که معلمان و دیگر کارکنان آموزشی بهطور مستمر از حمایتهای روانی برخوردارند. این حمایت بهطور ویژه برای معلمانی که وظیفه دارند در شرایط بحرانی کنونی به دانشآموزان و خانوادههایشان خدمات حمایتی ارائه کنند، حیاتی است. مقامات و تصمیمگیران آموزشی باید این موارد را در نظر بگیرند:
حمایت از سلامت جسمی و روانی و رفاه اجتماعی-عاطفی معلمان و دانشآموزان را نسبت به تکالیف و تعهدات تحصیلی در اولویت قرار دهید و دستورالعملهایی دربارهی انتظارات فعلی از آموزش، یادگیری و ارزیابی را در اختیار معلمان قرار دهید. برای پرهیز از احساس بلاتکلیفی و ناپایداری، تضمین کنید که همهی معلمان، از جمله معلمان قراردادی، حقوق و مزایای خود را بهطور منظم دریافت خواهند کرد. تا آنجا که ممکن است، تشریفات اداری را کم و کارهای اداری را ساده کنید و اجبار به گزارش دادن را کاهش دهید.
مطمئن شوید منابع لازم برای دریافت حمایتهای روانی و اجتماعی-عاطفی در اختیار همهی معلمان قرار دارد و با کمک مؤسسات تربیت معلم، به مدیران و معلمان مدارس آموزش دهید تا بتوانند نشانههای پریشانی در همکاران و دانشآموزان را تشخیص و اقدامات اولیه و لازم را انجام دهند.
از گروههای آسیبپذیر و در معرض خطر محافظت کنید، مانند معلمان و کارکنانی که سنشان بالاتر است یا بیماریهای زمینهای دارند. برای کاهش ترک تحصیل و کمک به دانشآموزان بازمانده از تحصیل برای بازگشت به مدرسه، به معلمان و مدیران آموزش دهید که چهطور دانشآموزان در معرض خطر را شناسایی کنند. آن دسته از معلمان زن که نقش کلیدی در ارتباط با دانشآموزانِ دخترِ در معرض خطر ترک تحصیل دارند را شناسایی کنید و به معلمان آموزش دهید که چهطور باید به دانشآموزانی آسیبدیده از ضربههای روانی کمک کنند.
با تبعیض و انگزنی مبارزه کنید. از وجود سیاستها و مقررات مناسب اطمینان یابید، همینطور مطمئن شوید که مدیران و معلمان، بهویژه معلمان و دانشآموزانی که بهواسطهی فاکتورهای هویتی مثل قومیت ممکن است به چشم عاملان سرایت بیماری دیده شوند و انگ بیماریزایی به آنها بخورد، در معرض حذف یا هدف قلدری (bullying) نیستند.
۴. آمادگی و یادگیری معلمان
برای بازگشایی مدارس، مشورت با معلمان و سازمانها و گروههایی که آنها را نمایندگی میکنند و همینطور فراهم کردن منابع و دورههای آموزشی مناسب برای معلمان و دیگر کارکنان آموزشی دربارهی نحوهی از سرگیری آموزش حضوری ضروری است. اهمیت این حمایت ویژه در بعضی موقعیتها بیشتر است؛ مثلا وقتی معلمی مجبور است در جریان انتقال کلاس آنلاین به حضوری مدتی هم برای آموزش آنلاین وقت بگذارد و هم در کلاس حضوری تدریس کند، هنگامی که رویکردهای موجود برای انتقال از آموزش آنلاین به حضوری مبهم و نادقیقاند یا والدین اصرار دارند فرزندشان را در خانه نگه دارند. مقامات و تصمیمگیران آموزشی باید این موارد را در نظر بگیرند:
معلمان را در تصمیمگیری برای سازگاری و تطبیق برنامهی درسی و ارزیابی مشارکت دهید و از آنها حمایت کنید. در تعیین اهداف اصلی آموزشی، بازطراحی برنامهی درسی و تطبیق روشهای ارزیابی بر اساس زمانبندی جدید آموزشی، معلمان و سازمانها و گروههایی که آنها را نمایندگی میکنند را مشارکت دهید.
نقش کلیدی معلمان در تعیین نواقص یادگیری و سازماندهی استراتژیهای آموزشی، از جمله حمایت از دانشآموزان محروم را به رسمیت بشناسید. در تشکیل کلاسها به معلمان کمک کنید با رعایت فاصلهگذاری اجتماعی، روشهای تدریس و ارزیابی خود را برای تسریع یادگیری و جبران {فرصتهای از دست رفته} به کار ببرند. دستورالعملهایی دربارهی تقسیم متعادل وظایف و مسئولیتهای آموزشی میان دانشآموزان -آنها که همچنان از راه دور درس میخوانند و آنهایی که روشهای ترکیبی حضوری و آنلاین را دنبال میکنند- تهیه کنید و در اختیار معلمان بگذارید.
دربارهی واکنشهای اضطراری و روشهای ابتکاری و جایگزین در شرایط بحرانی به معلمان آموزش دهید. با هدف بهروز کردن ضوابط و مقررات آموزش آنلاین و آموزش در شرایط اضطراری، همراه با نهادهایی که وظیفهی آموزش معلمان را بر عهده دارند سیاستهای موجود را بازنگری و چارچوبهای جدیدی طراحی کنید تا بهبودپذیری سیستم آموزشی افزایش یابد. برای بهبود دورهها و ابزارهای آموزشی که توانایی معلمان در نوآوریهای آموزشی -از جمله سواد دیجیتال و روشهای آموزشی دانشآموزمحور- را ارتقا میدهند، با مراکز تربیت معلم همکاری کنید.
ارزیابی عملکرد معلمان را به تأخیر بیاندازید یا با تغییرات ایجاد شده در روشهای تدریس سازگار کنید. اطمینان حاصل کنید که ارزیابی عملکرد معلمان کارکرد تکوینی داشته باشد، به این معنا که اجرای رویکردهای خلاقانه توسط معلم، اطمینان معلم از اینکه همهی شاگردان فرصت یادگیری مستمر دارند و همینطور اطمینان از اینکه تکتک شاگردان از حمایت اجتماعی-عاطفی در فضای آموزشی برخوردارند، در ارزیابی عملکرد معلمان در نظر گرفته میشود.
برای معلمان شبکههای حمایتی و گروههای تجربه ایجاد کنید و همکاری و کار مشارکتی میان معلمان را در سطح مدرسه، منطقه، کشور و جهان ترویح کنید تا تجربههایشان از فرآیند بازگشایی مدارس را با هم به اشتراک بگذارند.
۵. توسعه، حقوق معلمان و شرایط شغلی
تصمیم دربارهی نحوه و زمان بازگشایی مدارس اقدامی پیچیده است. بازگشایی مدارس، در سایهی اقدامهای ایمنی و بهداشتی لازم از جمله رعایت فاصلهگذاری اجتماعی، ممکن است سبب کمبود منابع انسانی و فشردگی برنامهها شود. با در نظر گرفتن فشارهای فعلی بر سیستم آموزشی، این احتمال وجود دارد که تصمیمگیران و سیاستگذاران از این فرصت برای کاهش هزینهها بهره بگیرند و حقوق و وضعیت شغلی معلمان را محدود کنند. مقامات و تصمیمگیران آموزشی باید این موارد را در نظر بگیرند:
مطمئن شوید نیروی انسانی با حجم کار متناسب و از حمایت کافی برخوردار است. اگر کمبودی مشاهده میشود، با کمک نهادها و سازمانهایی که نمایندگی معلمان را بر عهده دارند، راهکارهایی برای استخدام سریع در نظر بگیرید؛ راهکارهایی مانند جذب معلمان قراردادی با قرارداد موقت، جذب کمک معلمان و آموزشیاران. کادر آموزشی را بر اساس حداقل صلاحیتهای حرفهای، ارزیابی از مهارتهای تدریس و ویژگیهای فردی مثل جنسیت، سن، فرهنگ و زبان به کار بگیرید.
حقوق و جایگاه حرفهای معلمان را حفظ کنید. مطمئن شوید حقوق و مزایای معلمان -شامل مرخصی استعلاجی و مزایای درمانی- در دوران تعطیلی مدارس به دلیل همهگیری مطابق با استانداردهای مندرج در مقررات خدمات کشوری یا تعهدات ذکر شده در قراردادها پرداخت میشود.
برنامهها و سیاستهایی انعطافپذیر تدوین کنید؛ مثل در نظر گرفتن چند تاریخ، روز، ساعت و حتی شیفتهای متفاوت برای بازگشایی تا رعایت فاصلهگذاری اجتماعی آسان شود. برای انگیزهبخشی به معلمان، تمهیداتی مثل در نظر گرفتن دو یا چند شیفت آموزشی که به کاهش تعداد دانشآموزان یک کلاس کمک میکند، باید در دستمزد معلمان بازتاب داشته باشد. حداقل ساعت آموزش در هر روز را برای هر معلم در نظر بگیرید.
از معلمان و کارکنانی که مسئولیتهای خانوادگی دارند، حمایت کنید. به این گروه از معلمان، بهویژه معلمان زن که اغلب بخش عمدهی مسئولیتهای خانواده در دوران کرونا را بر عهده دارند، ساعتهای کاری منعطف بدهید.
۶. منابع مالی و سرمایهگذاریها
مزایا و دستمزد معلمان در بسیاری از کشورها، بهویژه اقتصادهای کمدرآمد، بزرگترین بخش از بودجهی آموزشی را تشکیل میدهد. اگر در نتیجهی همهگیری کرونا درآمد ملی کاهش یابد، منابع موجود برای تأمین هزینههای آموزش هم اُفت میکند. مقامات و تصمیمگیران آموزشی باید این موارد را در نظر بگیرند:
اثر بحران بر بودجهی آموزشی را ارزیابی کنید و برای واکنش مناسب با آن آماده شوید. این واکنش باید اهداف و اولویتهای جدید را محقق کند. با کمبود بودجه راهکارهای تخصیصی جدید در نظر بگیرید و از طریق همکاری با حامیان مالی اجازه ندهید کاهش بودجه بر وضعیت معلمان و دستآوردهای آموزشی اثر بگذارد.
در برابر روشها و راهکارهای مضر برای حرفهی معلمی و کیفیت آموزش مقاومت کنید؛ روشهایی مانند افزایش ساعت تدریس یا استخدام معلمان تعلیمندیده. مدارس خصوصی را تشویق کنید که دستمزد معلمان و باقی کادر آموزشی را تمام و کمال پرداخت کنند.
روی معلمان و دیگر کارکنان آموزشی سرمایهگذاری کنید؛ روی حقوق و دستمزد، آموزش از راه دور و آموزش در شرایط اضطراری و حمایتهای روانی-اجتماعی از معلمان.
روی زیرساختهای ضروری مدرسه سرمایهگذاری کنید و در صورت امکان فضای مدرسه را بازسازی کنید، ارتقا دهید و امکانات ضروری را به محیط مدرسه اضافه کنید. تجهیزات بهداشت فردی و همینطور وسایلی برای ضدعفونی -مثل الکل، شویندهها، ماسک و دستکش- در اختیار معلمان و دانشآموزان بگذارید.
۷. نظارت و ارزیابی
با بازگشایی مدارس، نظارت و ارزیابی شرایط و انطباق در صورت لزوم، حیاتی است. وزارت آموزش، مقامات دیگر نهادهای آموزشی و مدیران مدارس باید چارچوبهایی برای سنجش و محک زدن پیشرفت طی مراحل مختلف طراحی کنند. آنها باید نقش معلمان در ارائهی آموزش باکیفیت و ایجاد یک محیط آموزشی امن را در نظر بگیرند. مقامات و تصمیمگیران آموزشی باید این موارد را نیز در نظر بگیرند:
به منظور تصمیمگیریهای آتی دربارهی زمانبندی و فرآیندهای بازگشایی مدارس، خطرهای بهداشتی و عوامل مراقبتی را بهطور مستمر ارزیابی کنید. برای ردیابی میزان شیوع بیماری و ارزیابی نیاز معلمان و دانشآموزان به حمایت روانی، حضور و غیبت آنها در کلاسها را رصد کنید. دربارهی نیازهای آموزشی گروههای آسیبپذیر، از جمله دختران، افراد دارای معلولیت، افرادی که بیجا شدهاند، اقلیتهای فرهنگی و قومی و زبانی، یادگیرندگان مبتلا به بیماریهای زمینهای دادههای تفکیکشده گردآوری کنید.
سیستمهایی برای پیگیری وضعیت معلمان طراحی و ایجاد کنید، برای این کار از سیستمهای اطلاعاتی مدیریت آموزشی، استخدامی، حقوق معلمان یا وضعیت شغلی (از جمله ساعات کار و تدریس) استفاده کنید. شاخصهایی برای بازنگری در فشار ناشی از تغییر نقش و مسئولیتها، و نگرانیهای مرتبط با رفاه و سلامت طراحی کنید. روی دورههای آموزشی معلمانی که برای بازگشت به مدرسه آماده میشوند و همزمان آموزش آنلاین را پیش میبرند، نظارت کنید.