نگاهی به گزارش یونسکو درباره آینده آموزش
تاریخچه گزارش‌های یونسکو
یونسکو در نزدیک به هشت دهه فعالیت خود، سه گزارش جهانی مفصل را برای بازنگری در نقش آموزش در بزنگاه‌های حساسِ جهانی منتشر کرده است. اولین گزارش با عنوان «یادگیری برای بودن: دنیای آموزش امروز و فردا» (Learning to Be: The World of Education Today and Tomorrow) در سال ۱۹۷۲ منتشر شد و سپس گزارش «گنج درون» (The Treasure Within) در سال ۱۹۹۶.
آخرین گزارش یونسکو سال ۲۰۲۲ با عنوان «تجسم آینده با هم؛ یک قرارداد اجتماعی جدید برای آموزش» منتشر شد که آماده‌سازی آن دو سال طول کشید و بر اساس مشاوره با بیش از یک میلیون نفر در سراسر جهان تهیه شده است و طی آن از دولت‌ها، موسسات، سازمان‌ها و شهروندان دعوت می‌شود تا قرارداد آموزشی جدیدی را سر و سامان دهند که به ساختن آینده‌ای پایدار، صلح‌آمیز و عادلانه یاری برساند. قراردادی که هدف آن بازسازی روابط انسان‌ها با یکدیگر، با کره‌ی زمین و با فناوری است و فرصتی تازه برای ترمیم بی‌عدالتی‌های گذشته و تغییر آینده فراهم می‌آورد.
در این یادداشت به به نکات کلیدی و توصیه‌های اجرایی این گزارش می‌پردازیم تا فرصتی برای آشنایی مقدماتی آموزشگران فارسی‌زبان با این پژوهش مهم فراهم آید.
مقدمه
گزارش یونسکو با عنوان «تجسم آینده با هم: یک قرارداد اجتماعی جدید برای آموزش» نیاز فوری به تحول در آموزش در مواجهه با چالش‌های جهانی مانند تغییرات اقلیمی، تحولات تکنولوژیکی و نابرابری‌های اجتماعی مورد بررسی قرار گرفته است. این گزارش با تمرکز بر عدالت، دربرگیرندگی و همکاری، به بازنگری در روش‌های آموزشی، برنامه‌های درسی، نقش معلمان و مدارس و اهمیت همبستگی جهانی برای ایجاد آینده‌ای پایدار و عادلانه می‌پردازد. یادداشت‌های ضمیمه آن نیز بر اهمیت برابری، تحول در شیوه‌ها و برنامه‌های درسی و بازنگری در نقش مدارس تاکید دارند. متن فارسی نیز خلاصه‌ای از گزارش و توصیه‌های کلیدی آن را ارائه می‌دهد. این گزارش یک راه‌نمای تحول‌گرایانه است تا به تحقق آموزشی با کیفیت و متناسب با نیازهای امروزی بیندیشیم.
ضرورت یک قرارداد اجتماعی جدید برای آموزش
این گزارش تاکید می‌کند که بشر در نقطه‌ای سرنوشت‌ساز قرار دارد. چالش‌های جهانی مانند نابرابری‌های اجتماعی، تغییرات اقلیمی و تحولات دیجیتال نیازمند اقدام فوری هستند و آموزش امری کلیدی برای ایجاد جوامع صلح‌آمیز، عادلانه و پایدار است. با این حال، سیستم‌های آموزشی موجود در رسیدگی به این چالش‌ها ناکام بوده‌اند:
نابرابری‌های پایدار در دسترسی و کیفیت آموزش میلیون‌ها نفر را از فرصت‌های یادگیری معنادار محروم کرده است.
پاندمی کووید-۱۹ آسیب‌پذیری‌های موجود را آشکار کرد؛ زیرا ۱.۶ میلیارد دانش‌آموز تحت تاثیر تعطیلی مدارس قرار گرفتند.
تغییرات زیست‌محیطی، فناوری و سیاسی نیازمند مهارت‌ها و رویکردهای جدید به آموزش هستند.
این قرارداد اجتماعی جدید آموزش را به عنوان یک کالای عمومی تعریف می‌کند و بر حقوق بشر، برابری و پایداری تأکید دارد تا جوامع را به سمت بهتر شدن هدایت کند.
موضوعات و چالش‌های کلیدی
۱. نابرابری‌های جهانی در آموزش
دسترسی و کیفیت: اگرچه نرخ ثبت‌نام در آموزش ابتدایی به بیش از ۹۰ درصد رسیده است، میلیون‌ها کودک، به‌ویژه در جوامع کم‌درآمد و حاشیه‌نشین، همچنان از آموزش با کیفیت محروم هستند.
تبعیض جنسیتی: علی‌رغم پیشرفت‌ها، دختران و زنان در مناطق فقیرتر همچنان با موانع جدی مواجه هستند.
بحران یادگیری: بسیاری از دانش‌آموزان فاقد مهارت‌های اساسی برای مشارکت مدنی و اقتصادی هستند.
۲. نیروهای مخرّب تغییر‌دهنده آموزش
بحران محیط‌زیستی: آموزش باید یادگیرندگان را قادر سازد با تغییرات اقلیمی مقابله کرده و پایداری را ترویج دهند.
تحول دیجیتال: اگرچه فناوری فرصت‌های جدیدی ایجاد می‌کند، دسترسی نابرابر به آن شکاف دیجیتال را تشدید می‌کند.
فرسودگی دموکراتیک: افزایش اطلاعات نادرست و قطب‌بندی اجتماعی نقش آموزش را در ارتقای تفکر انتقادی و انسجام اجتماعی به چالش می‌کشد.
ماهیت متغیر کار: خودکارسازی و هوش مصنوعی نیازمند رویکردهای جدید در آموزش مهارت‌ها و تقویت انعطاف‌پذیری است.
۳. شکنندگی سیستمی
پاندمی نشان داد زیرساخت‌های دیجیتال ناکافی و اختلافات در صلاحیت معلمان، ضعف‌های ساختاری موجود را نمایان کرد.
اصول بنیادین قرارداد اجتماعی جدید برای آموزش
۱. آموزش در سرتاسر زندگی:
یادگیری مادام‌العمر باید یک حق جهانی باشد و شامل آموزش رسمی و غیررسمی، دسترسی به فرهنگ، علم و منابع دانش شود.
۲. آموزش به عنوان خیر عمومی:
آموزش باید از مدل‌های صرفاً تراکنشی فراتر رود و به یک تعهد اجتماعی برای اهداف مشترک و رفاه جمعی تبدیل شود.
پنج پیشنهاد برای بازآفرینی آموزش برای آینده
۱. پذیرش روش‌های آموزشی مشارکتی:
تدریس باید بر همکاری، همدلی و حل مسئله تمرکز کند. یادگیرندگان باید تعصبات را کنار گذاشته و همبستگی و شفقت را پرورش دهند.
۲. توسعه برنامه‌های درسی بین‌رشته‌ای:
برنامه‌های درسی باید سوادهای زیست‌محیطی، بین‌فرهنگی و علمی را ادغام کرده و دانش‌آموزان را برای مقابله با چالش‌های جهانی و مبارزه با اطلاعات نادرست مجهز کند.
۳. توانمندسازی معلمان به عنوان نوآوران آموزشی:
معلمان باید به عنوان حرفه‌ای‌های مشارکتی شناخته شوند و با آموزش، منابع، و استقلال لازم حمایت شوند تا نوآوری در آموزش را پیش ببرند.
۴. بازبینی مدارس به عنوان فضاهای فراگیر و دربرگیرنده:
مدارس باید به مدل‌های پایداری و برابری تبدیل شوند و از فناوری برای ارتقا، نه جایگزینی محیط‌های یادگیری سنتی استفاده کنند.
۵. گسترش آموزش فراتر از کلاس‌های درس:
یادگیری باید فضاهای متنوعِ طبیعی، مجازی و فرهنگی را به هم متصل کرده و فرصت‌هایی را در سراسر طول عمر و بافت‌های اجتماعی فراهم کند.
سایر نکات کلیدی و برجسته در گزارش
۱. دربرگیرندگی و برابری
گزارش بر لزوم رسیدگی به موانع سیستماتیک که جوامع حاشیه‌نشین از جمله زنان، جمعیت‌های بومی و پناهندگان را تحت تأثیر قرار می‌دهند، تأکید دارد. توجه ویژه باید به غلبه بر شکاف‌های دیجیتالی و تضمین دسترسی جهانی به فناوری معطوف شود.
۲. پایداری در قلب آموزش
سیستم‌های آموزشی باید حفاظت از محیط‌زیست را در اولویت قرار داده و دانش‌آموزان را در مورد زندگی پایدار و اهمیت تعادل زیست‌محیطی آموزش دهند.
۳. همبستگی و همکاری جهانی
گزارش خواستار همکاری بین‌المللی در زمینه تأمین مالی آموزش، تحقیقات و سیاست‌گذاری است تا به نابرابری‌ها رسیدگی و دانش را به اشتراک بگذارد.
۴. قشر آموزش عالی
دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی باید نقش محوری در تحقیق، نوآوری و ایجاد مشارکت‌های بین‌بخشی ایفا کنند.
دعوت به اقدام
۱. پیشرفت در تحقیقات و نوآوری
یک دستور کار جهانی برای تحقیق باید راه‌های متنوع یادگیری را کشف کند و نقش آموزش در تقویت یادگیری مادام‌العمر را در اولویت قرار دهد.
۲. ترویج همبستگی جهانی
همکاری بین‌المللی باید بر تأمین مالی عادلانه آموزش و اشتراک دانش برای حمایت از جوامع حاشیه‌نشین تمرکز کند.
۳. تقویت آموزش عالی
دانشگاه‌ها باید در نوآوری، تحقیق و همکاری با سایر موسسات آموزشی پیشگام باشند.
حرکت رو به جلو: یک مسئولیت جمعی
این گزارش بیش از یک نقشه راه است—یک فراخوان برای اقدام است. دولت‌ها، معلمان، جامعه مدنی و افراد باید با هم کار کنند تا هدف و ساختار آموزش را دوباره تعریف کنند. با اولویت‌بندی برابری، پایداری و دربرگیرندگی آموزش می‌تواند به یک سنگ‌بنای اصلی برای ساختن آینده‌ای عادلانه و تاب‌آور تبدیل شود.
گزارش با دعوت به تفکر، عمل و تخیل جمعی به پایان می‌رسد. آینده آموزش—و جهان—به توانایی ما در استفاده از خلاقیت، همبستگی و عزم برای بازتصور یادگیری برای نسل‌های آینده بستگی دارد.
تهیه و تنظیم: Chat GPT
انتشار: مدرسه پژواک – پاییز ۱۴۰۳
متن کامل گزارش به انگلیسی